Το ντοκιμαντέρ είναι μια τέχνη που αντανακλά το πολύ υποκειμενικό βλέμμα των δημιουργών της.
Βλέπω το τρέηλερ ενός ντοκιμαντέρ που γνωρίζει μεγάλη επιτυχία αυτή τη στιγμή στις ΗΠΑ. Πρόκειται, με κάθε επιφύλαξη μιας και δεν έχω δει την ταινία, για μια μάλλον συνωμοσιολογική προεκλογική επίθεση στον Μπαράκ Ομπάμα. Χρησιμοποιεί τα λόγια του υποψηφίου απ’ την αυτοβιογραφία του για να στοιχειοθετήσει το αμφιλεγόμενο συμπέρασμά του ότι ο Ομπάμα θέλει να καταστρέψει την Αμερική.
Εδώ και μια δεκαετία το ντοκιμαντέρ ανθεί, τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ευρώπη. Ο Μάικλ Μουρ έγινε παγκοσμίως γνωστός με τα ντοκιμαντέρ του για την τρομοκρατία και την 11η Σεπτέμβρη, για το σύστημα υγείας, τον καπιταλισμό. Άλλοι δημιουργοί επιτέθηκαν στα φαστφουντ, στη Βόρεια Κορέα, στις πετρελαϊκές πολυθενικές εταιρείες και αλλού. Το ντοκιμαντέρ έγινε ένα επικοινωνιακό όπλο. Καθώς η εικόνα κυριαρχεί, βλέπουμε ολοένα και περισσότερα κινήματα να χρησιμοποιούν ντοκιμαντερίστικες αφηγήσεις για να στηρίξουν ή να προπαγανδίσουν την καμπάνια και τα επιχείρηματά τους κάτι πολύ θεμιτό. Το ντοκιμαντέρ έγινε μόδα και μαζί ένας τρόπος να γίνονται πιο πιστευτές κάποιες απόψεις.
Η ψευδαίσθηση που καλλιεργεί το ντοκιμαντέρ είναι συχνά συγκαλυμένη και μένει σκόπιμα στην αφάνεια. Το ντοκιμαντέρ ως είδος φορά το μανδύα της αλήθειας, της αντικειμενικότητας. Ουσιαστικά δημιουργεί μια ψευδαίσθηση πραγματικότητας. Το ντοκιμαντέρ εκλαμβάνεται ως μια φόρμα της πραγματικότητας, που δεν είναι μυθοπλαστική, και κατά κάποιο τρόπο αποτυπώνει με ακρίβεια τα γεγονότα. Κι όμως ισχύει το εντελώς αντίθετο. Το ντοκιμαντέρ είναι μια κατασκευή. Τόσο στη φόρμα όσο και στο περιεχόμενο. Κι η αλήθεια είναι ότι συχνά μας ξεγελά η επίφασή του, η απατηλή του φύση. Το ντοκιμαντέρ, μπορεί να χρησιμοποιεί ντοκουμέντα, αληθινές εικόνες, αληθινά έγγραφα, αληθινές μαρτυρίες, αλλά τα χρησιμοποιεί με τέτοιο τρόπο ώστε να τεκμηριώνει τη θέση του που μπορεί και να είναι εντελώς αυθαίρετη. Στην πραγματικότητα ανασυστήνει τα συμβάντα και τα γεγονότα της πραγματικότητας σε μια καινούργια πραγματικότητα.
Το ντοκιμαντέρ είναι η μοναδική ματιά του δημιουργού. Ο οποίος σκηνοθετεί ακόμα κι όταν ισχυρίζεται ότι δεν το κάνει, επιλέγοντας γωνία να κινηματογραφήσει, επιλέγοντας τους ανθρώπους που θα του μιλήσουν, επιλέγοντας τη μουσική επένδυση, τα λόγια της αφήγησης, τα πλάνα, τη σειρά τους, την αρχή και το τέλος τους, κάνοντας μοντάζ και μιξάζ. Όπως είπα το ντοκιμαντέρ είναι μια τεχνική κατασκευή. Απ’ τις απαρχές του ως είδος, το ντοκιμαντέρ φλερτάρει με την ψυχαγωγία, την κοινωνικά χρήσιμη αφήγηση και τον πειραματισμό. Οι τρεις μεγάλοι προωτοπόροι του ντοκιμαντέρ ο Φλάερτυ, ο Γκρίερσον, ο Βερτόφ, ισχυρίζονταν και οι τρεις πως έλεγαν την αλήθεια και μόνο αυτή, και πως ήταν καλλιτέχνες. Αυτό είναι το ντοκιμαντέρ: μια τέχνη που αναπαριστά την αλήθεια του δημιουργού της.
Ουσιαστικά, όταν λέμε ότι μας αρέσει ένα ντοκιμαντέρ παραδεχόμαστε ότι μας πείθει ή μας γοητεύει η ματιά, το βλέμμα ενός δημιουργού. Ποτέ μια έρευνα δε μπορεί να είναι τέλεια, και ποτέ μια εικόνα πλήρης. Πάντα κάτι θα διαφεύγει. Μ’ αυτή τη γνώση στις αποσκευές μας ανοιγόμαστε στην εμπειρία του ντοκιμαντέρ, θαυμάζοντας το θάρρος, το χιούμορ, την εντιμότητα, και τη διεισδυτικότητα των δημιουργών. Ο δημιουργός ενός ντοκιμαντέρ που μας αρέσει είναι δυνητικά ένας καλός μας φίλος. Την ίδια στιγμή κάποια άλλα ντοκιμαντέρ θα μας απογοητεύουν, γιατί το βλέμμα των δημιουργών τους ήταν τόσο κοντόθωρο, τόσο φανατικό ή τόσο βίαιο κι αποκρουστικό. Τα ντοκιμαντέρ που προτιμούμε ή που δεν προτιμούμε δείχνουν πάντα τί είδους θεατές, τί είδους άνθρωποι είμαστε εμείς οι ίδιοι καθώς και τί είμαστε έτοιμοι να πιστέψουμε ή να απορρίψουμε παρακολουθώντας μια σύνθετη αφήγηση με εικόνες.
Πηγή: http://andriotakis.com/
AntiChainLetter 