Το Δόγμα της Άγνοιας

Πήγαιναν οι αμαθείς κοντά του κι έδρεπαν ακόμη μεγαλύτερη αμάθεια?. John Updike,

Το Παζάρι στο Άσυλο

I. Α la Recherche du Temps Perdu

Καθώς περνάνε τα χρόνια συνειδητοποιείς πόσο λίγος είναι ο χρόνος που σου έχει απομείνει να κάνεις όσα θέλεις. Αποδέχεσαι σύντομα την ιδέα ότι δεν θα μπορέσεις να τα προλάβεις όλα. Για έναν άνθρωπο που έχει σαν βασική του απασχόληση τις ιδέες, ένα βασικό ερώτημα είναι το τι θα προλάβεις να διαβάσεις και τι θα προλάβεις να γράψεις. Ας αφήσουμε προς το παρόν το δεύτερο. Κάθομαι λοιπόν στο γραφείο μου και βλέπω τα βιβλία απέναντί μου ξέροντας ότι πολλά

από αυτά μάλλον δεν θα διαβαστούν ποτέ. Κάθε τόσο προσπαθώ να φτιάξω λίστες στο μυαλό μου με τα απολύτως απαραίτητα που πρέπει να γίνουν άμεσα:

Πρέπει να τελειώσω επιτέλους το Μαγικό Βουνό… Πόσος Ντοστογιέφσκι έχει απομείνει; Πότε θα βρω τον χρόνο να αρχίσω τον Προυστ (και θα μπορέσω να τον ολοκληρώσω); Θα πρέπει να βάλω τον Νταίηβιντ Φόστερ Γουάλλας και τον Τζόναθαν Φράνζεν σ’ αυτή τη λίστα; Έχω να διαβάσω την Οδύσσεια από το γυμνάσιο και ο Μαρωνίτης σε λίγο θα ολοκληρώσει και την Ιλιάδα… Το δυσκολότερο όμως είναι να επιλέξεις ανάμεσά τους. Ποιο είναι το κόστος ευκαιρίας του κάθε βιβλίου; Τι θα θυσιάσεις όταν το διαβάσεις; Τι δεν θα διαβάσεις και τι άλλο δεν θα κάνεις (γιατί στη ζωή δεν υπάρχουν μόνο τα βιβλία); Στο γκρεμό αυτού του σκληρού κόστους ευκαιρίας έχουν πέσει πολλές εναλλακτικές αλλά εγώ τον βλέπω περισσότερο ως τον Καιάδα των βιβλίων: Ο Οδυσσέας του Τζόυς έχει πέσει από τα πρώτα και χωρίς μεγάλες τύψεις. Τι θα κάνω με τον Σαίξπηρ; Θα μπορέσω να τον διαβάσω κάποτε στο σύνολό του – κι αν απογοητευτώ όπως ο Τολστόι;

Χωράει στο πρόγραμμα ο Τσίρκας; Να προτιμήσω τον Πλούταρχο ή τον Μπαλζάκ; Δεν συζητάω καν για τα αμέτρητα επιστημονικά βιβλία που θέλω και πρέπει να διαβάσω, τα άπειρα επιστημονικά άρθρα και κείμενα που έχω σώσει στον υπολογιστή μου και κυρίως τον χρόνο που απαιτείται για να σκεφτώ πάνω σ’ αυτά. Απελπισία… Έτσι, αγαπητή αναγνώστρια και αγαπητέ αναγνώστη, κάθε γραμμή αυτού του κειμένου είναι για μένα πολύ ακριβή, γιατί πρόκειται να αναφερθώ σε ένα από τα χειρότερα βιβλία που έχω διαβάσει τα τελευταία είκοσι χρόνια. Δεν φτάνει που το διάβασα, γράφω τώρα και γι’ αυτό.

ΙΙ. Much Ado About Nothing

Το βιβλίο της Ναόμι Κλάιν, The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism (στα ελληνικά: Το δόγμα του σοκ. Η άνοδος του καπιταλισμού της καταστροφής) πρωτοδημοσιεύτηκε το 2007. Φυσικά δεν είχα καμία πρόθεση να το διαβάσω. Όταν το έβλεπα σε μεγάλες ποσότητες στις προθήκες μεγάλων βιβλιοπω-

λείων δεν μου έκανε καμία εντύπωση. Πολλές σαχλαμάρες είχαν πριν από αυτό την ίδια θέση. Η μεγάλη επιτυχία του δεν με εντυπωσίαζε καθόλου. Πολύ χειρότερα βιβλία είχαν και έχουν μεγαλύτερη επιτυχία. Δεν αισθάνθηκα καμία πίεση να το διαβάσω. Κανένας σοβαρός συνάδελφος ή φίλος δεν μου το σύστησε. Δεν το είδα σε καμία βιβλιογραφία, δεν το ανέφερε κανείς σε σοβαρή επιστημονική εργασία. Αλλά τελικά το διάβασα. Πώς την έπαθα έτσι;

Το βιβλίο αυτό, όπως θα δούμε, παρουσιάζει μια θεωρία συνωμοσίας. Δυστυχώς δεν το έγραψε ο Νταν Μπράουν, γι’ αυτό είναι κακογραμμένο. Δεν έχει εξωγήινους και νεφελίμ, γι’ αυτό είναι βαρετό. Και το χειρότερο: η συγγραφέας τα επενδύει όλα αυτά με γερές δόσεις παρανοϊκού αριστερισμού – γι’ αυτό είναι και κουραστικό. Αλλά όλα αυτά δεν με αποθάρρυναν για έναν και μόνο λόγο. Οι “κακοί” του βιβλίου αυτού μού είναι γνωστοί. Τους περισσότερους τους γνώρισα προσωπικά. Τα βιβλία τους και τις ιδέες τους τις ξέρω απ’ έξω και ανακατωτά. Στο δικό τους αρχηγείο, το Death Star του Νεοφιλελευθερισμού, στο Hyde Park στο Νότιο Σικάγο, έζησα σχεδόν έξι χρόνια. Ήθελα- δεν ήθελα θα έπρεπε να το διαβάσω. Ζορίστηκα αλλά το τελείωσα. Κανονικά θα έπρεπε να τελειώσω εδώ αυτό το κείμενο. Και πολλά έγραψα. Δεν φτάνει που το διάβασα, δεν θα γράψω κιόλας γι’ αυτό. Αλλά όπως βλέπετε ακολουθεί αρκετό κείμενο.

Η αλήθεια είναι ότι αντιστάθηκα πολύ και για πολύ καιρό νόμιζα ότι είχα γλιτώσει. Ιδίως όταν διάβασα την 17σελιδη καταλυτική κριτική του βιβλίου από τον Γιόχαν Νόρμπεργκ (Johan Norberg).Ο Νόρμπεργκ σμπαράλιασε το βιβλίο και την Κλάιν και το πόσο καλά το κάνει είναι φανερό όταν διαβάσει κανείς αμέσως μετά τη θλιβερή απάντησή της. Φυσικά, αυτό το βιβλίο έγινε αμέσως μπεστ σέλλερ στην Ελλάδα. Δεν πρέπει να μας κάνει εντύπωση όταν δούμε τα υπόλοιπα μπεστ σέλλερ.Το Δόγμα του σοκ βρήκε τη θέση του δίπλα στο βιβλίο του Μαρκ Ροσέ (Marc Roche) για την Goldman Sacks (ελληνική έκδοση: Marc Roche, Η Τράπεζα. Πώς η Goldman Sachs κυβερνά τον κόσμο, μετάφραση: Αριστέα Κομνηνέλλη,Μεταίχμιο, Αθήνα 2011). Ο Ροσέ,πριν ασχοληθεί με την Goldman Sachs, είχε εξαντλήσει θέματα όπως η ζωή της Ελισάβετ, το τρίο του Κάρολου (Κάρολος, Νταϊάνα, Καμίλλα) και άλλα σχετικού ενδιαφέροντος. Ήταν λογικό λοιπόν να τοποθετηθεί δίπλα του η Κλάιν.

Μα δεν πρέπει να γραφτεί κάτι

Έγινε μπεστ σέλερ. Αλλά γιατί; Αν επιχειρήσετε να το διαβάσετε σαν ένα καλό μυθιστόρημα συνωμοσίας θα απογοητευτείτε. Πολλά πρόσωπα, κακή δομή, μεγάλα κενά στην υπόθεση. Θα σας συνιστούσα το Χαμένο σύμβολο του Νταν Μπράουν. Αν επιχειρήσετε να το διαβάσετε σαν μια γνήσια αλαφροΐσκιωτη θεωρία συνωμοσίας θα βαρεθείτε. Διαβάστε καλύτερα το Ο καιρός γαρ εγγύς του Δημοσθένη Λιακόπουλου. Έχει το πλεονέκτημα ότι βρίσκεται πολύ πιο κοντά στην πραγματικότητα. Αλλά γιατί το βιβλίο της Ναόμι Κλάιν πουλάει – κι ίσως χρειάζεται να το διαβάσετε κι εσείς;

Naomi Klein, Το δόγμα του σοκ. Η άνοδος του καπιταλισμού της καταστροφής, μετάφραση: Άγγελος Φιλιππάτος, Α.Α. Λιβάνη, Αθήνα 2010, σελ. 717

Από τον ΑΡΙΣΤΕΙΔΗ ΧΑΤΖΗ – The books journal 10/2011